KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ IV

Mustafa Uğurlu

16.01.2018 - 14:39 Yayınlanma

26.01.2023 - 10:09 Güncelleme

1172 Gösterim

Osmanlı döneminde Kıbrıs’a göç ettirilen halk o gün konuştuğu Türkçenin Türkiye’deki değişimini o günkü olanaklarla takip ederek kendi Türkçesine adapte edememiştir. Uzun bir süre İngiliz egemenliği altında kalmaları da Türkiye’de konuşulan güncel Türkçeyi takip etmelerini zorlaştırıcı bir sebep olmuştur. Türkiye’de artık kullanımda olmayan birçok eski kelime de Kuzey Kıbrıs’ta kullanılan Türkçe ‘de halen kullanılmaktadır.
Kimilerimize komik gelen ve alay dahi edilen Kuzey Kıbrıs şivesini ben oldukça sempatik buluyorum. Nasıl ki Türkiye’mizin farklı bölgelerinde farklı şiveler hâkim ise Kuzey Kıbrıs’ta da kendine has bir şive oluşmuş olmasını saygıyla karşılamak gerektiğine inanıyorum.

Kıbrıs Türkçesi

Kıbrıs Türkçesi veya Kıbrıs ağzı, Kıbrıs'ta, daha ziyade yerli Kıbrıs Türklerinin konuştuğu, Türkiye Türkçesi ağzıdır. Türkiye'nin Taşeli yöresi ağzıyla (Alanya - Anamur - Aydıncık) benzerlik gösterir.
Kıbrıs Türkçesi, bir yazı dili değildir. Bu ağız bölgesinin konuşurları olan Kıbrıs Türkleri, Türkiye Türkçesi yazı dilini, her türlü yazışmada standart dil olarak kullanırlar. Bir ağız olarak sistematik yapısı olmadığı için kişiden kişiye ve bölgeden bölgeye değişiklikler gösterebilmektedir. Bu durum, ağız olması ile ilgilidir. Örneğin Baf yöresi, Karpaz yöresi gibi bölgesel söyleyişlerde farklılıklar olabilmektedir.
Dilbilgisi yapısında ve kelimelerin telaffuzunda sanıldığı gibi İngilizceden değil, Rumcadan etkilendiği belirgin olarak görülmektedir. Birçok Türkiye Türkçesi ağzında olduğu gibi, Kıbrıs ağızlarında da uzun sesler taşıyan Arapça kökenli sözlerdeki bu sesler kısa olarak telaffuz edilir.
Kıbrıs ağızlarıyla ilgili ilk bilimsel çalışma Hasan Eren’in 1963 yılındaki bildirisidir.[2] Eren 1959 yılında adada yapmış olduğu üç aylık bir araştırma gezisi sırasında bazı köylerden derlediği malzeme yardımıyla Kıbrıs ağzının kökeni meselesini ele almıştır. Eren’in görüşüne göre Kıbrıs ağzının oluşumunda önce Konya ve yöresi, sonra da Antalya, İçel, Alanya gibi yerlerden yapılan göçler rol oynamıştır. Bu durum, adanın fethinden sonra Kıbrıs’a gönderilen Türk nüfus hakkındaki tarihi belgelerle de örtüşür

Türkiye Türkçesi ve yazı dilinden farkları

Türkiye Türkçesi yazı dilinde kullanılan bazı sesler Kıbrıs ağızlarında değişime uğramıştır. Ama bu değişiklikler her durumda olmaz, istisnai durumlarda olur. Şu ünsüzlerde karşılıklı değişimler görülebilmektedir:

t↔d , k↔g

Türkiye Türkçesi	Kıbrıs Türkçesi
kurt	gurd
taş	daş
kalın	galın
konuşmak	gonuşmak
kadeh	gadef(h)

b↔p , s↔z

Türkiye Türkçesi	Kıbrıs Türkçesi
Kıbrıs	Kıprız
patates	badadez
papuç	babuç
pişmek	bişmek

n ↔ ñ (ng)

Türkiye Türkçesi	Kıbrıs Türkçesi
son	soñ
bin	biñ

Ağız özellikleri

Olumlu cümle
Olumlu cümlelerde bazı zaman kipleri farkları dışında Türkiye Türkçesinden pek fark yoktur. Devrik cümleler kullanılabilir. Ayrıca şimdiki zaman kipi yerine sıkça geniş zaman kipi kullanılır.
Napañ (ne yaparsın)? Gazedda okurum. (Gazete okuyorum.)
Nerden geliñ? Evden gelirim.
Bakarım bakarım ama görmem hiş bişey. (Bakıyorum, bakıyorum ama hiçbir şey göremiyorum.)
Başım ağrır (ağrıyor), yatırım (yatıyorum).

Soru cümlesi

Kıbrıs ağızlarında soru ekleri (-mı, -mi, vs) genelde kullanılmaz ve soru, vurgu ile oluşturulur. Soru cümlelerinin sonundaki /n/ sesi, Türkçenin eski dönemlerinde ve bugün bazı ağız ve lehçelerinde olduğu gibi, /ñ/ olarak söylenir. Devrik cümleler yine kullanılabilir. Vurgulu soru cümleleri yazı dilinde ifade edilememektedir.
Yemek yeyceñ? (Yemek yiyecek (mi)sin?)
Dün geldiñ? (Dün (mü) geldin?)
Hastasıñ? (Hasta (mı)sın?)
Gidebileceñ? (Gidebilecek (mi)sin?)
Geliñ yoksa gideñ? (Geliyor (mu)sun yoksa gidiyor (mu)sun?)

Dönüşlülük zamiri (Kendi)

Bu zamir Kıbrıs ağızlarında sıklıkla kullanılan bir zamir olup cansız nesneler için de kullanılmaktadır. “Kendi” kelimesi 3. teklik şahsı işaret ediyorsa genni , geni veya sadece ge şeklinde, diğer şahıslarda gendi şeklinde okunur.
Napdıñ genni? Düşürddüm, gırdım. (Ne yaptın kendisini (onu)? Düşürdüm, kırdım)
Al geni da gel. (Al kendisini (onu) de gel.)
Ma kiminan gonuşuñ? (Kimle konuşuyorsun?) Gendi gendiminan. (Kendi kendimle)
“-iken” bağ fiili
-iken bağ fiili genellikle “ikan” şeklinde okunur. Kelimenin yapısına göre “ikân” ( iskan kelimesindeki kan kelimesinde olduğu gibi )şeklinde de okunabilir. Bazen –i sesi okunmayabilir.
Giderikân (giderken) , yaparıkan( yapıyorken), bakarıkan( bakıyorken)
Geçerikan seni gördüm . ( Geçiyorken seni gördüm)
Sen uyurkan geldi. ( Sen uyuyorken geldi)
“ile” edatı
Bu bağlaç genellikle “-ınan” , “-inan” şeklinde kullanılır.
Neyinan geldiñ? Arabaynan geldim. (Neyle geldin? Arabayla geldim)
Çocuğuynan beraber öldü. (Çocuğuyla beraber öldü)
Güçüğükan kediynan, köpeynan oynardıñ. (Küçükken kediyle, köpekle oynardın)

Küçültme ekleri

Kıbrıs ağızlarında -cIk (-cık, --cik, -cuk, -cük) gibi küçültme ekleri oldukça sık kullanılır. Bu tip küçültme ekleri Yunancada da çok kullanılmaktadır. Kullanım olarak Kıbrıs Türkçesine Rumcadan geçmiş olabilir.
Kedicik, evcik, arabacık, okulcuk vs.
Esgiden köpeciğimiz vardı.
“de” bağlacı

de bağlacı da şeklinde kullanılır. Bu da, söz konusu bağlacın yapısıyla ilgilidir. Yani Kıbrıs Türkçesindeki kullanım eskilik göstergesidir.
Hem beni hem da gendiñi yakdıñ.( Hem beni hem de kendini yaktın)
Annemlere da gideceñ? ( Annemlere de gidecek misin?)
Geldi da geri giddiler.

Ünlü türemesi

Özellikle yabancı kökenli olan ve "st" sessizleriyle başlayan kelimeler, başına "ı" ünlüsü konarak söylenir. Bu durum, diğer birçok Türkiye Türkçesi ağzında da söz konusudur.

Istat (Stat)
Istatü (Statü)
Istrateji (Strateji)

Zaman çekimi

Şimdiki zaman çekimi şöyledir.
Geliyorum Gelirim
Geliyorsun Gelin
Geliyor Gelir
Geliyoruz Gelirik
Geliyorsunuz Gelirler
Geliyorlar Gelirler
Kelime dağarcığı
Kıbrıs ağızlarında alıntı olarak Rumca kelimeler az sayılmayacak kadardır. Bu kelimeler günlük konuşmada sıkça kullanılır. Bunu yanı sıra Eski Türkçeden miras kelimeler de kullanılmaktadır.