İslam inancına göre denizde darda kalanlara İlyas Aleyhisselam ve karada darda kalanlara Hızır Aleyhisselam yardım eder. Hiç umulmadık anda yapılan bu yardımlara Hızır yetişti veya İlyas yetişti denir. Bu iki peygamber Mayıs ayının ilk haftası 6 Mayıs'ta buluşur ve insanların kurtuluşu için dua ederler. Geleneklerimizde Hıdırellez ( Hızır - İlyas ) Geleneği olarak 6 Mayıs'ta kutlanır. Her yıl yeniden doğuşu kainatın canlanması ölümsüzlük ve bereket anlamları ile kutlanır. Yaygın gelenek olarak kutlanan bu günde Türkiye'nin çeşitli yerlerinde farklı kutlamalar yapılır.
Buna paralel olarak da Hristiyan dünyasında Aziz Phocas geleneği var. Hristiyanlar da benzer şekilde 23 Temmuz'da kutlarlar. ABD üssü içerisinde Hızır-İlyas zaviyesi pek bilinmemekle beraber Prof. Dr. Alev Çakmakoğlu Kuru'nun Gazi Sanat Dergisinde 2 Eylül 2001 tarihli yayınında çok önemli ipuçları veriyor.
Sinop Çiftlik Köyü'nde İngilizlerin yaptığı bir uluslararası kazıda ortaya çıkartılan Aziz Phocas Kilisesi ve kilise buluntularındaki midye kabuklarında işlenmiş hac işaretleri bu kültün önemli izlerini veriyor.
Sinop Mithradates, Diogenes, ve Hıristiyanlıktan sapan Marcion'un (sahte aziz) vatanıdır. Sinop, havari Petrus ile Andre tarafından Hristiyanlaştırılmıştır. Tarihte 4 tane aziz Phocas vardır ve bunların ikisi Sinopludur. Birincisi piskopos Phocas, her şeyden önce bir gemi ustasıydı. İmparator Trajan döneminde M.S. 171 yılında kaynar suyun içine atılıp, derisi yüzülerek işkenceyle öldürüldü. Denizcilerin koruyucu azizidir ve azgın, dalgalı denizleri sakinleştirdiğine, fırtınaları dindiğine, yelkene yön verdiğine inanılırdı. 14 Temmuz Aziz Phocas için bayram ilan edilmiştir.
İkincisi ise bahçıvandı. Aziz bahçıvan Phocas'ın yaşamını bize Amesia (Amasya) piskoposu Astere'nin M.S. 400 yılında 22 Eylül 400 yılında verdiği vaazda anladıklarıyla bilmekteyiz. Phocas Sinop'ta yaşamış ve Sinop'ta ölmüştür. Aziz Phocas son derece misafirperver ve basit bir azizdi. Yaşamında gelen gezginleri, yoksulları yanına alır onları yiyecekleriyle beslerdi. Ne var ki çok ünlü biri oldu. Aziz Phocas bahçıvanların koruyucu azizidir. Göz hastalıklarının iyileşmesinde ve yılan sokup zehirlenmelerde kendisine başvurulurdu. Bir keşiş gibi biraz yalnız başına yaşayan iyi bir Hıristiyan’dı.
Bir öğleden sonra silahlı birtakım insanlar gelip kendisinden "Phocas" adlı birini tutuklayıp öldürmek için yardımını istediler. Phocas bu silahlı adamları evine konuk etti ve onlara aradıkları adamı yarın kendilerine teslim edeceğine dair söz verdi. Gece vakti Phocas mezarı olacak bir çukur kazdı. Ertesi sabah Phocas konuklarına kendisini teslim edip görevlerini yerine getirmelerini söyledi. Phocas orada İsa'ya olan inancını göstererek öldürüldü.
Başka bir efsaneye göre, Phocas'ı zehirli yılanlarla dolu çukura atarlar, fakat yılanların hiç birisi Phocas'ı ısırmayınca askerler onu elleriyle boğarak öldürürler (M.S. 303).
4 ayrı aziz olan Phocas kültü M.S. 5. yüzyılda birleştirildi. M.S 7. yüzyılda doğuda İstanbul ve batıda Roma olmak üzere Phocas'ın türbeleri yapılmıştır. Böylece Aziz Phocas denizcilerin ve bahçıvanların koruyucu azizi olmuştur.
Hristiyan inancına göre uzun yola giden gemiciler, Aziz Phocas adına boş bir kaba yemek koyarlar ve ararında bu yemeği satın almak için yarışırlardı. Paralar geminin kaptanında toplanırdı. Güvenle limana ulaşınca, biriktirdikleri paraları şükranlarını belirtmek için yoksullara dağıtırlardı.
Sinop’ta Aziz Phocas’ın evi ve bahçesinin kenarına M.S. 4 yüzyılda Çiftlik yakınlarında kilise inşa edilmiştir. Phocas kültü denizciler aracılıyla hızla Sicilya, Karadeniz, Antakya adalarına yayıldı. Denizciler, aziz Phocas'ın adına Sicilya'da Priolo'da, Girit adasında ve Antakya yakınlarında (Bassoufan'da 496) kiliseler inşa edildi. Kapadokya da bile Aziz Phocas'a bağlılık duyanlar vardı. Ihlara Vadisinde Perenli seki kilisesinin kuzey duvarının merkezinde Phocas'ın bir ikonası resmedilmiş.
Naziance'lı Gregorius şiirlerinden birinde Aziz Jean Chrysostome da Phocas'ın kalıntılarının Constantinople'e getirilmesi törenlerinde vaazlarının birinde ondan söz ediyor ve bir flotillanın ışıklar eşliğinde kalıntıları getiren gemiyi karşılamaya gittiğini anlatıyor. Constantinople'de 840 yıllarında aziz Phocas'ın koruması altında büyük bir manastır vardı (150 rahip). Galatalı Petrus Olimpos Dağı keşişi buraya baş rahip oldu. Bu manastır günümüzde yok olmuş. Herhalde Boğaz'da Ortaköy'de aziz Phocas'a adanmış Rum kilisesi bu manastırın yerine yapılmış. İtalya’da San Faco adında (Aziz Phocas) bir köy bulunmaktadır. köy deniz kanarında kurulmuş ve balıkçılık ve turizm ile geçinmektedir. Hıristiyan dünyası her aziz için özel bir gün belirlemiş ve 23 Temmuz günü de bahçıvan Aziz Phocas'a adanmıştır.
Phocas ikonografilerde,etrafına ve kollarına dolaşık bir çok yılan ve ellerinde palmiye tutarak gösterilir. En ünlü betimi, Venedik San Marco Bazilikası Atrium'unda M.S. 13. yüzyılda yapılan duvar resmidir. Bu duvar resminde Aziz Phocas elindeki gemi dümeniyle denizcilerin koruyucusu olarak resmedilmiştir.
Sinop bu iki değeri ortaya çıkartması ve turizme kazandırmasıyla hem Trabzon'un Sümela'sının hem de Efes'in önüne geçeceğine inanıyorum. Sinop'a çok farklı bir dini destinasyon kimliği kazandıracak bu iki değere Karadeniz'in en eski külliyesi Alaattin Külliyesi'ni de eklersek Hristiyan ve İslam dünyası için Sinop'un dini turizmde cazibe merkezi oluşturacağı ümidiyle.
KAYNAKÇA
A. Butler,P. Burns., Bulter’s Lives Of The Saints: September, 2000.
D. Farmer., Oxford Dictionary Of Saints, Oxford University Press, 2004.
M. DRIVER, “The Cult of Martyrs in Asterius of Amaseia's Vision of the Christian City”, Church History, Vol. 74, 2005, 236-254.
V. I. Mazhuga., “A Quelle Époque Viait LeGramairen Phocas”, Tome LVXXII, 2003, 67 -77.
http://newsgroups.derkeiler.com/Archive/Alt/alt.religion.christian.roman−catholic/2006−07/msg00134.html
http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=5449
http://www.catholic-saints.info/patron-saints/saint-phocas.htm
http://www.heritage-history.com/www/heritage books.php?Dir=books&author=cresswell&book=roses&story=phocas
