1
Gerçek anlamda, bilinen toplu yaşama faaliyetleri ve ilk şehircilik kurulumu milattan önce 5000’li yıllarda Mezopotamya bölgesinde, Fırat ve Dicle Nehirlerinin kuzey kısmında Sümer uygarlığının ön hazırlığı mahiyetinde gerçekleşmiştir. Çin Seddi’nden Tuna Nehri’ne kadar büyük bir coğrafyaya yayılmış olan İskitlerin MÖ 8000 yıllarında kurulduğunu düşündüğümüzde şehirciliği daha eski tarihlere dayandırabiliriz. Hatta yeni arkeolojik çalışmalarda Anadolu’da ve başka coğrafyalarda daha eski tarihlere dayandırılan antik uygarlıkların var olduğu tezi şehirciliğin başlangıcını tarihin daha da gerisine götürmektedir. Aynı şehircilik kurulumları dünyanın farklı bölgelerinde, farklı kıtalarda da sonraki yıllarda benzer şartlarla gerçekleşmiştir. Tarımın yaygınlaşmaya başlaması, insanların yeni keşfetmeye başladıkları verimli ve sulak topraklarda kümelenmelerine neden olmuş, bu alanlar bildikleri hayvancılık faaliyetlerini de geliştirmelerine ortam sağlamıştır.
Şehircilikten önce yeryüzünün farklı coğrafyalarında küçük topluluklar halinde yaşayan çeşitli gruplar yaşamsal gereksinimlerini kendi aralarında daha çok ortak payda ve asgari beklentilerle sürdürmektelerdi. Aslında aynı durum büyük metropollerin olduğu modern zamanlarda da yer yer coğrafyanın zarureti, aynı yaşam tarzını sürdürmek isteyen geleneksel topluluklar, muktedirlerin tercihi, imkân veya imkânsızlıklarla devam etmektedir.
Toplu yaşam alanlarında, kalabalık insan topluluklarının kendi aralarında yeni paylaşımların, sorunların, çözüm yollarının ve dahi; hukuk kurallarının, cezaların, mükâfatların, savunma, genişleme arzularının anlamlarını bulup disiplin altına alan şehir yönetimleri hatta şehir devletleri kurulmuştur. Çeşitli dillerde medeniyetin, uygarlığın, ihtişamın, düzenin, güzelliğin anlamı da şehir olmuştur.
Kanımca toplu yaşamla başlayan hukukun, profesyonel anlamda insanlar arasını hatta onların diğer canlılar ve tabiatla ilişkilerinin ilk düzenlemesi ilahi dinlerle peygamberleri vasıtasıyla gerçekleşmiştir. Yaratılış inancı gereği yaratıcı, kendi yarattığı insanların ve diğerlerinin tabii özelliklerini en iyi bilecek olması insanın itikadını, teslimiyetini ve yol haritasını belirleme hakkına sahiptir. Bu bağlamda Fâtır Suresi 24. ayet önemli bir kanıt niteliğindedir. ‘’Şüphesiz biz seni, hak ile bir müjdeci ve bir uyarıcı olarak gönderdik. Hiçbir ümmet (toplum) yoktur ki bir uyarıcı gelmiş olmasın.’’ Şehirciliğin tarihine baktığımızda milattan önce Hz. Nuh 2700, Hz İbrahim 2000 yıllarında, Mezopotamya’da ilk büyük peygamberlerin ve ilahi din öğretilerinin izlerine rastlıyoruz. Arkeolojik buluntulardan edindiğimiz bilgilere göre en eski topluluklarda din ve inanç izlerine rastladığımız gibi dünyanın tüm coğrafyasındaki çeşitli inanç ve beşeri normların temel argümanlarının ortak bir inanç sisteminden dönüştüğü veya değiştiğini söyleyebiliriz.
2
Tarihin akışı içerisinde tercih edilmiş veya zaruret haline gelmiş şehircilik için coğrafyanın imkânları, toplumun eğilimleri ve yöneticilerin hedefleri doğrultusunda fiziki imar planlamaları yapılmıştır.
Coğrafyanın İmkânları: Geçiş ve göç güzergâhında, ticaret yolları üzerinde, maden ve su kaynaklarının yakınında olması, yer şekillerinin ve zeminin (toprak, taş) durumu, iklim ve bitki örtüsü şehir planında etkili olmuştur. (olmaktadır.)
Toplumun Eğilimleri: Toplumun inançları, beslenme alışkanlıkları, çalışma arzuları, sağlık ve dayanıklılıkları planlamayı etkileyen diğer etmendir.
Yöneticilerin Hedefleri: Hırslı, bilgili, sabırlı, ileri görüşlü, inançlı, merhametli ve sıra dışı idealleri olan yöneticiler; tasarrufta bulunacağı şehir planını mutlaka etkileyecektir.
Şehrin en önemli ve temel konusu doğru planlanmasıdır. Toplumun rasyonel ihtiyaçlar doğrultusunda coğrafî imkânlar nispetinde konutların, kamu kurumlarının, yeşil alanların, sosyal tesislerin, alışveriş merkezlerinin, öngörülen maksimum nüfusa göre yolların ve altyapı planlamasının yapılması gerekir. Şehrin kurgusunun ticaret, sanayi, eğitim, inanç, turizm, tarım kenti mi olacağı veya olması gerektiğine göre diğer şehirlere, limanlara, tarım alanlarına, hammadde ve ticaret merkezlerine ulaşım yollarının planlanması ve şehrin büyüme ve genişleme perspektifi doğrultusunda kara yolu, demir yolu, metro, hava yolu, tünel planlama ve uygulamalarının olması önemlidir.
Şehir; ibadethaneler, ihtiyaç olabilecek sosyal ve eğitim tesisleri, kamu binaları, ticaret ve alışveriş merkezleri, hastaneler, spor tesisleri, askeri tesisler, dinlenme alanları, meydanlar düşünülerek planlanmalıdır. Her bir tesis kullanım amacı ve toplumun ihtiyaçları doğrultusunda enerji maliyeti, zaman kaybı ve ekonomik maliyetler göz ardı edilmeden konumlandırılmalıdır.
Modern şehirciliğin sorumlu kurumsal temsilcisi belediyelerdir. Belediye başkanlarının atanma ve seçilme usullerinden bağımsız olarak şehrin planlanması ve sorumluluğu belediyelere bırakılmıştır. Merkezi yönetimler temel kuralları belirleme ve denetleme görevi dışında zaman zaman belediyelerin inisiyatif alanları ve hizmet konularını kendi uhdesine alabilmektedir.
Belediyeleri özet olarak tanımlayacak olursak: İnsanların en temel şehircilik hizmetlerini sağlarken onların huzurlu ve mutlu olabileceği, o kentte yaşamaktan razı olacağı hizmetleri ve ortamı sağlayan sorumlu kurumdur.
3
Sanayinin gelişmesi, ticaret merkezlerinin çoğalması, bankacılık faaliyetlerinin gelişmesi, lojistik sektörünün büyümesi, kara yolu ulaşım ağının yaygınlaşması ve iş hayatının, toplumun zenginleşmesiyle talebin, alım gücünün artması dolayısıyla araba sayısı da artmakta ancak şehir içi yollarımız ve otoparklarımız artan ihtiyaca aynı oranda ve hızda cevap verememektedir. Bütün bu olumlu gelişmelerin sonunda şehri yaşanmaz hale getirecek ulaşılamaz, erişilemez ve karmaşık bir yaşam döngüsünden kurtarmak için doğru ve rasyonel ulaşım kurgusunu hayata geçirmek en önemli çözüm yoludur. Bunun için öncelikle toplu ulaşım seçeneklerinin tümü kullanılmalıdır. Metrolar, otobüsler, tramvaylar, trenler şehrin en ücra çeperlerine, yeteri kadar ulaşacak şekilde planlanıp hızla hayata geçirilmelidir. Çevre yolları, bağlantı yolları, köprüler, alt geçitler, katlı yollar, çok katmanlı kavşaklar ve yeteri kadar otoparklar yapılmalıdır. Ayrıca yeni teknolojilerle çok zor olmayacağını söyleyebileceğimiz uzun mesafeli şehir içi tüneller yeni bir çözüm önerisi olabilir.
Belediyeler kentin planlamasını yapıp uygulama süreçlerini takip etti. Su, kanalizasyon, doğalgaz, elektrik akışlarını sağladı. Parkların, yolların yapımı ve temizliği, çöplerin bertaraf edilmesi gerçekleşti. Modern çağda, teknolojinin ve modernleşmenin zirveye çıktığı bir dönemde şehirdeki ihtiyaçların tespit edilmesi, tanımlanması ve belediye hizmetlerinin takip edilmesi yeni nesil otomatik dijital sistemlerle uygulamaya geçilmesi için özendirici yönlendirmeler ve teşviklerle ‘’Akıllı Şehir’’ kavramı ortaya çıktı.
Modern şehircilik şehirlere göçün yoğun yaşandığı, hızlı büyüyen, planlamaların sorunlardan sonra yapılmak zorunda kalındığı, karmaşık sorunların devamında imarın, altyapının temizliğin, yolların, parkların iç açıcı bir nizamla tanzim edilemediği şehirlerin akıllı şehir sistemine geçmesi ve istenildiği ölçüde verim alınması zor görünüyor. Fakat bütüncül olmasa bile kısmen, parça parça uygulanabilecek doğru uygulamalarla iyi sonuçlar alınabileceğini değerlendirebiliriz.
Modern şehirciliğin en önemli sorunu haline gelmiş olan, sanayi ürünleri, hızlı teknolojik değişimler ve tüketim tercihleri bertaraf edilmesinin kolay olmadığı kentsel atık sorununu ortaya çıkarmıştır. Yer yer çevre felaketleri hatta dünyadaki canlı yaşamını dahi tehdit eden atıkların doğru yöntemlerle ayrıştırılması, dönüştürülmesi çok büyük maliyetlere sebep olsa da konunun hassasiyeti genel bütçeden önemli miktarda pay ayırılmasını zaruret haline getirmiştir. Kent yöneticileri de atık varoluşunun ana unsuru olan şehir halkının bilinçlendirilmesi ve temel tedbirlerin alınması konusunda büyük sorumluluk sahibidir. ‘’Sıfır Atık’’ kavramı bilinçli tüketici, çevre dostu duyarlı vatandaşların en önemli gündem başlıklarından biri olmuştur. Bütün bunların yanında çöp ayrıştırma ve dönüştürme sistemlerinin ayrı bir sektör haline geldiğini ve ekonomik bir değere sahip olduğunu söyleyebiliriz.
Büyük sanayi ve fabrikaların dışında sarf edilen enerjinin büyük bir kısmı şehirlerde kullanılmaktadır. Enerji tasarrufu konusunda vatandaşların bilinçlendirilmesinin yanında ‘’Yeşil Enerji, Temiz Enerji’’ kavramlarıyla gündeme gelen güneş enerjisi ve rüzgâr enerjisi sistemleri belediyelerin ilgilenmesi gereken konulardan olduğunu düşünebiliriz. Hidroelektrik santralleri yeşil enerji; doğalgaz, petrol ve kömür temiz enerji kaynakları olarak merkezi hükümetlerin tasarrufunda olan temel enerji kaynakları olduğunu ifade etmeden geçmeyelim.
Son yıllarda şehirlerimizin gündeminde olan ‘’Sokak Hayvanları’’ kavramı sokaklarda kontrolsüz, sahipsiz, yerine göre insanlara zarar verebilen, hayvan sever veya hayvan dostu olarak tanınan duyarlı vatandaşların ilkel yöntem ve imkânlarla sokakta sahiplendiği canlılar, canlarımızdır. Bu durum maalesef modern şehirciliğin en önemli sorunlarından sayabileceğimiz bir handikap haline gelmiştir. Dışarıdan bakıldığında hayvanlarla çocukların, yaşlıların, bazı insanların yaşadığı sorunlar, acı sonuçlar ve hayvanların düştüğü sevimsiz durumlar vicdanlarımızı da zor durumda bırakmaktadır. Çözüm olarak önerebileceğimiz, sahipli hayvanların dışında çok az sayıda, kontrol edilebilir ve sürdürülebilir sokak hayvanları bırakılıp diğer canlarımız için belediyeler gerektiği kadar bütçe ayırarak şehrin uygun lokasyonlarında halkın ziyaret de edebileceği konforlu insanlığa ve vicdana yakışır barınaklar oluşturmalıdır. Buralardaki hayvanlar kısırlaştırılarak nüfusu iyice azaltılmalı, ilave edilen farklı hayvan cinsleri ve ırklarıyla beraber güzel, doğal peyzaj uygulamaları ile gezi ve ziyaretler için cazip hale getirilmelidir.
4
Profesyonel olarak merkezi hükümetin temel sorumluluk alanlarından kimsesiz çocuklar, yaşlılar, engelliler ve ailelerin korunması, desteklenmesi ve takip edilmesi için Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı; çocuklar, gençler ve yetişkinlerin eğitimleri, akademik kariyer hazırlıkları için Milli Eğitim Bakanlığı; gençlerin, çocukların ve özellikle yetenekli sporcuların tespit edilmesi, desteklenmesi ve yeni vizyonlar kazandırması için Gençlik ve Spor Bakanlığı; toplumun uzun vadeli kültür politikalarını belirleyen, sanatla müzikle evrensel değerleri geçmişin iziyle harmanlayıp yeni yetenekleri geleceğe taşıma ve toplumu kültürel ve sanatsal aksiyonlarla bir araya getirip koordinasyonu sağlamak için Kültür ve Turizm Bakanlığı sorumludur.
Yeni belediyecilik kavramını, bin yıllar içinde kabul görmüş, belediyelerin yasal görevleri olarak tanımlanmış temel şehircilik hizmetlerinin yanında, belediye mevzuatlarının el verdiği ölçüde sosyal belediyecilik, kültür - sanat, gençlik, kadın, yaşlı, engelli kavram ve gruplarını destekleyen, yerel imkânlar çerçevesinde vatandaşlarının memnuniyet ve mutluluğunu pekiştireceği kurum olarak ifade edebiliriz. Tarihte, geleneğimizde şehir yöneticilerine verilen ismin ‘’Şeh’rül Emin’’ olduğunu biliyoruz. O şehrin emanet edildiği, şehirdeki hayvanlar dâhil tüm canlıların güvenle yaşayabildiği, açın ve açığın kalmadığı ‘’Mutlu Kentin’’ sorumlusudur aslında Belediye Başkanı.
Belediye sınırları içerisinde bulunan tarihi değerlerin gün yüzüne çıkartılması, gerektiğinde ilgili bakanlıkla işbirliği yaparak toplumun ziyaretine ve bilim dünyasının hizmetine sunması yerel yönetimlerin önemli sorumluluklarından olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca şehrin turizme kazandırılabilecek doğal potansiyelleri ile oluşturulabilecek tematik değerlerle ziyaret merkezleri kentin turizm imkânlarını artırabilir.
Belediyelerin en önemli avantajlarından biri olan toplumun tüm çeperlerine ulaşabilme ve mekânlar, tesisler oluşturabilme potansiyeli ile ekonomik imkânları, hızlı organize olabilme kabiliyeti ile profesyonel merkezi kurumlarla, (bakanlıklar) üniversitelerle, sivil toplum kuruluşlarıyla, büyükelçiliklerle işbirliği yaparak profesyonel destekler de alabilir.
Ülkenin ekonomik seviyesi, eğitim sisteminin rasyonel normlarla kurumsallaşmış olması, orta ve alt gelir gruplarının ağırlıklı olduğu ve eğitim sisteminde eksiklerin, aksaklıkların olması ülkelerin yerel yönetimlerinin faaliyet tercihlerinde farklılık arz edecektir.
Gençlik: Şehirde yaşayan insanların en önemli parçası olan gençler doğal olarak merkezi yönetim tarafından desteklenmektedir. Gençlerin temel eğitimleri sağlandığı gibi, mesleki olarak alternatif eğitim ve deneyim olanakları sunulmaktadır. Kendilerini geliştirebilecekleri sportif ve sanatsal imkânlar sunulmaktadır. Ancak yerel yönetimler, gençlerin sorunlarını, eksiklerini, ihtiyaçlarını daha yakından görmekte ve eksikliklerinin ne gibi sorunlara yol açabildiğini derinden hissetmektedir. Genç dediğimiz geleceğiyle ilgili yönünü tayin etmiş, yolunu çizmiş veya tam o kavşakta olan kimsedir. Onların geleceğine umut bağlayan ailesi, ülkesi ve hatta dünya insanları olduğunu söylerken birey olarak yük mü olacak? Yoksa onların yükünü alıp değer mi katacak?
Yerel yönetimler, gençlerin yeteneklerine uygun olarak sanatsal ve sportif imkânlar bulabilecekleri gençlik merkezleri, gençler için ders çalışabilecekleri ya da kitap okuyabilecekleri ortamlar sağlayan kütüphaneler hizmete açmalıdır. Gençlere tanıtıcı, teşvik edici, donanım artırıcı daha fazla seminerler, söyleşiler, konferanslar, destekleyici kurslar, rehberlik, gibi hizmetler sunulmalı; onların eğlenebileceği, dinlenebileceği, sosyalleşebileceği kontrollü alanlar oluşturulmalıdır. Belediyeler bünyesinde kariyer uzmanları, psikologlar, alanlarında yetkin eğitmenler bulundurarak gençlere danışmanlık ve eğitim hizmeti vermenin yanında bu uzmanların belediye yönetimine de yön vermelerine fırsat verilmeli. Belediyelerin bütün bu ilgi ve çalışmaları şehrin köşe başlarında amaçsızca, kontrolsüz bekleşen gençlerle dijital bağımlılıkla karşı karşıya kalmış gençlerin kentin sosyolojisini müspet yöne doğru evirecek yolları açmasını sağlayacaktır.
Çocuklar: Belediyeler tarafından okul öncesi çocuklar için kreşler, oyun odaları, bebek kütüphaneleri ve gelişim taramaları yapılabilir. Çocuklar yetenek taramaları ile kültür merkezlerinde, spor merkezlerinde, bilim merkezlerinde, okullarından bağımsız olarak ama okul başarılarına da katkı sağlayarak geleceğe hazırlanmalıdır. Sportif ve sanatsal yarışmalar, sahne deneyim imkânları oluşturulmalı, doğal yaşam, tarım, hayvancılık deneyimleri için ortamlar hazırlanmalıdır.
Aile: Geçmişten günümüze toplumumuzun en önemli kurumu olan aile müessesesi toplumun zor zamanlarının en önemli direnci, sigortası olmuştur. Özellikle son yıllarda teknoloji, iletişim ve medya taarruzlarıyla ailelerimiz ciddi anlamda tehdit altındadır. Ailelerin yaşlılarına verdiği değer ve yapıcı, besleyici, onarıcı, iyileştirici uygulamalar ebeveynlerle aidiyet bağını kuvvetli tutmaktadır. Aynı şekilde çocuklarına, torunlarına yönelik sahiplik duygusu ve takip refleksi ailenin geleceğini tahkim etmektedir. Bu kadim kurumumuzun, en başta annesi olmak üzere babası, yaşlıları, engellileri ve çocuklarıyla beraber gerekli olan eğitim faaliyetleri; sosyalleşme, destek bakım için ‘’Aile (Kültür) Merkezleri’’ yadsınamaz öneme sahiptir. Merkezlerde seminerler, söyleşiler, sanatsal ve meslek kursları, dil ve beşeri bilim kursları, kültür ve doğa gezileri organizasyonu, kooperatifçilik ve ürün dijital satış eğitimleri verilmelidir. Mahallenin, semtin ortak etkileşim merkezi ve birlik beraberliğin timsali büyük aile modeli olarak değerlendirebileceğimiz sosyal belediyeciliğin de aile merkezleri üzerinden yardımlaşma bilinci oluşturarak imkânı olan bireylerin ve belediye imkânları ölçüsünde ihtiyaç sahibi aileler için destekleyici yardımların koordine edilmesine ihtiyaç vardır. Belediye hizmetlerinin tanıtıldığı, bu hizmetlerden nasıl yararlanılacağının anlatıldığı ve sorumlu vatandaş olarak yükümlülüklerinin yerinde uygulanabildiği merkezler önemli bir fonksiyon icra eder. Ayrıca işe ihtiyacı olan, çalışabilecek vatandaşlar için ilgili özel ve resmi kurumlarla bir koordinasyon birimi oluşturulabilir.
Kentin kenar semtlerinde özellikle orta ve alt gelir gruplarının gerektiğinde düşük ücretlerle kullanabilecekleri düğün salonları; nişan, mevlit, taziye, kına, asker uğurlama gibi toplantıların yapılabileceği konaklar ailelerin memnuniyeti ve huzurunu artıracak hizmet alanlarıdır.
Kültür ve Sanat: Her türlü müzik çalgı aletleri, resim, gelenekli sanatlar, halk dansları, tiyatro, yazarlık kursları her yaş grubu için mutlaka açılmalı. Kültür ve sanat içerikli festivaller, özel gün ve geceler, konserler, söyleşiler, tarih ve felsefe okumaları, sergiler doğru uygulamalarla, iyi duyurularla, gerektiğinde seçmelerle başlatılıp uygun mekânlarda veya açık alanlarda gerçekleştirilmelidir. Kentin tarihi, turistik merkezleri tanıtılmalı, bilinmeyen değerleri araştırılarak ortaya çıkarılmalı, ulaşım imkânı sağlanmalıdır.
Belediyeciliğin temel hizmetleriyle beraber yukarıda ifade ettiğimiz çalışmalarla daha donanımlı, değerlerini yaşayabilen, kendini ve fikirlerini rahatlıkla anlatabilen, duygularını ifade edebilen, riskleri bertaraf etme kapasitesi yüksek, geleceğe umutla bakabilen, meslek sahibi, hedefleri olan vatandaşlara sahip bir kent; dahası mutlu insanların yaşadığı ‘’Mutlu Kent’’ inşa edilmiş olur.
